महाराष्ट्र नदी प्रणाली
1) कोकणातील नद्या:
- प्रकार: पश्चिम
वाहिनी (अरबी समुद्रास मिळतात)
- प्रमुख नद्या:
दमणगंगा, सुर्या, वैतरणा, तानसा, काळ, कुंडलिका, तेरेखोल, शास्त्री,
वशिष्ठी, उल्हास, सावित्री
2) पठारावरील नद्या:
- i) पूर्व वाहिनी नद्या:
- गंतव्य: बंगालचा उपसागर
- प्रमुख नद्या: भीमा, कृष्णा, गोदावरी
- ii) पश्चिम वाहिनी नद्या:
- गंतव्य: अरबी समुद्र
- प्रमुख नद्या: नर्मदा, तापी
- iii) दक्षिण वाहिनी नद्या:
- गंतव्य: गोदावरीस मिळतात
- प्रमुख नद्या: वर्धा, वैनगंगा
---
महाराष्ट्रातील प्रमुख नद्या
1. गोदावरी नदी:
- ओळख: दक्षिण
भारतातील गंगा
- उगम:
त्र्यंबकेश्वर, ब्रह्मगिरी टेकडी,
नाशिक
- लांबी: 1465 कि.मी. (महाराष्ट्रातील लांबी: 668 कि.मी.)
- मार्ग:
महाराष्ट्र, तेलंगाणा, आंध्रप्रदेश → बंगालचा उपसागर
- खोरे व्यापलेले
क्षेत्र: महाराष्ट्राच्या 49% क्षेत्रावर
विस्तार
- उपनद्या:
- उजवा तीर: दारणा, प्रवरा, मुळा, बोर, सिंधफणा, बिंदुसरा, कुंडलिका
- डावा तीर: शिवणा, खाम, कादवा
- अन्य: प्राणहिता, इंद्रावती (गडचिरोली जिल्ह्याजवळ)
2. भीमा नदी:
- उगम: भीमाशंकर,
पुणे
- लांबी: 451 कि.मी. (महाराष्ट्रातील खोरे: 46184 चौरस कि.मी.)
- प्रवाह: पुणे,
सोलापूर जिल्ह्यांतून, पंढरपूरमधून वाहते
- संगम: कृष्णा
नदीशी कुरुगुड्डी, कर्नाटक
- उपनद्या: वेळ नदी,
घोड नदी, भामा नदी, इंद्रायणी नदी,
मुळा-मुठा नदी, नीर नदी
3. कृष्णा नदी:
- उगम: महाबळेश्वर,
सातारा जिल्हा
- लांबी: 1400 कि.मी. (महाराष्ट्रातील लांबी: 282 कि.मी.)
- प्रवाह:
महाराष्ट्र, आंध्रप्रदेश, कर्नाटक → बंगालचा उपसागर
- उपनद्या: वैण्णा,
कोयना, वारणा, पंचगंगा, दूधगंगा, वेधगंगा, येरळा
4. तापी नदी:
- उगम: मुलताई,
सातपुडा पर्वत, मध्यप्रदेश
- लांबी: 724 कि.मी. (महाराष्ट्रातील लांबी: 208 कि.मी.)
- प्रवाह: सातमाळा
व अजिंठा डोंगररांगांच्या दरम्यान
- उपनदी: पूर्णा
नदी
5. नर्मदा नदी:
- लांबी: 1312 कि.मी. (महाराष्ट्रातील लांबी: 54 कि.मी.)
- प्रवाह: नंदुरबार
जिल्ह्यातून वाहते
- खास वैशिष्ट्य:
तापी व नर्मदा आक्राणी टेकड्यांमुळे अलग
6. पंचगंगा नदी:
- उगम: प्रयाग,
कोल्हापूर
- स्रोत: कुंभी,
कासारी, तुळशी, भोगावती, सरस्वती
---
कोकणातील नद्या:
- वैशिष्ट्ये: लहान,
तीव्र उतार व अरुंद
- प्रकार:
पश्चिमवाहिनी, अरबी समुद्रास
मिळतात
- उत्तर कोकणातील
नद्या: दमण गंगा, सूर्या, वैतरणा, तानसा, काळू, भातसई, उल्हास, मुरबाडी
- मध्य कोकणातील
नद्या: पातळगंगा, आंबा, कुंडलिका, काळ, सावित्री,
वशिष्ठी, शास्त्री
- दक्षिण कोकणातील
नद्या: वाघोठाणे, शुक, गड, कर्ली, तेरेखोल
