(१७३२–१८१८)
कार्यकाल -: 1772-1785
१७७३ चा नियमन कायदा:
- बंगालची सर्वोच्च परिषद: १७७३ मध्ये बंगालची सर्वोच्च परिषद स्थापन
करण्यात आली, ज्यामुळे प्रशासनामध्ये सुधारणा झाली.
- फोर्ट विल्यम येथील सर्वोच्च न्यायालय: १७७४ मध्ये फोर्ट विल्यम येथे
सर्वोच्च न्यायालयाची स्थापना करण्यात आली, ज्यामुळे न्याय
व्यवस्थेत अधिक पारदर्शकता व कार्यक्षमता आली.
- एशियाटिक सोसायटी ऑफ बंगाल: १७८४ मध्ये एशियाटिक सोसायटी ऑफ बंगालची
स्थापना झाली, ज्याचा उद्देश भारतीय संस्कृती, इतिहास व
भाषांचा अभ्यास करणे होता.
- पिटचा भारत कायदा: १७८४ मध्ये पिटचा भारत कायदा लागू झाला, ज्यामुळे
भारतातील ब्रिटिश प्रशासनाच्या संरचनेत सुधारणा झाली.
- शाह आलम दुसऱ्याचे मुघल निवृत्तीवेतन थांबवले: ब्रिटिशांनी मुघल
सम्राट शाह आलम दुसऱ्याचे निवृत्तीवेतन थांबवले, ज्यामुळे
त्याच्या सत्तेत कमी झाली.
- बंगालमधील दुहेरी व्यवस्था रद्द केली: रॉबर्ट क्लाइव्हने सुरू केलेली
दुहेरी व्यवस्था रद्द करण्यात आली, ज्यामुळे प्रशासनात अधिक प्रभावीता
आली.
इतर महत्त्वाचे घटना:
- कोषागार मुर्शिदाबादहून कलकत्त्यात हलवले: बंगालच्या कोषागाराचे
स्थानांतरण मुर्शिदाबादहून कलकत्त्यात करण्यात आले.
- जेम्स ऑगस्टस हिकीचे बंगाल गॅझेट: १७८० मध्ये जेम्स ऑगस्टस हिकीने
बंगाल गॅझेट, पहिले भारतीय वृत्तपत्र प्रकाशित केले.
- पहिले इंग्रज-मराठा युद्ध: १७७५-८२ दरम्यान पहिले इंग्रज-मराठा युद्ध
झाले.
- दुसरे अँग्लो-म्हैसूर युद्ध: १७८०-८४ दरम्यान दुसरे अँग्लो-म्हैसूर
युद्ध झाले.
- पहिले रोहिला युद्ध: १७७३-१७७४ मध्ये पहिले रोहिला युद्ध झाले.
- रिंग कुंपण धोरण: ब्रिटिशांच्या रिंग कुंपण धोरणामुळे सामरिक
दृष्टीने महत्त्वपूर्ण परिणाम झाले.
- कलकत्ता मदरसा (आलिया विद्यापीठ): १७८० मध्ये कलकत्ता मदरसा (आलिया
विद्यापीठ)ची स्थापना करण्यात आली.
- जिल्हाधिकारी पदाची निर्मिती: जिल्हाधिकारी पदाची स्थापना करण्यात
आली, ज्यामुळे स्थानिक प्रशासनात सुधारणा झाली.
- महाभियोगासाठी खटला चालवलेले पहिले गव्हर्नर जनरल: पहिल्या रोहिल्ला
युद्धात सहभागी झाल्याबद्दल महाभियोगासाठी खटला चालवला गेला.
- जमिनीच्या वसाहतींवर प्रयोग: १७७२ मध्ये पाच वर्षांचा सेटलमेंट लागू
करण्यात आला, ज्यामध्ये १७७६ मध्ये एक वर्षाचा बदल करण्यात आला.
- अमिनी आयोग: १७७६ मध्ये अमिनी आयोग स्थापन करण्यात आले, ज्याचा
उद्देश भूसंपादन व व्यवस्थापन सुधारण्याचा होता.
- दस्तक प्रणाली रद्द केली: रॉबर्ट क्लाइव्हने सुरू केलेली दस्तक
प्रणाली रद्द करण्यात आली.
- भगवत गीतेचे इंग्रजी भाषांतर: चार्ल्स विल्किन्सने भगवत गीतेचे
इंग्रजी भाषांतर केले, ज्यामुळे भारतीय धार्मिक ग्रंथांचा व्यापक अभ्यास सुरू झाला.
