द मार्क्वेस वेलस्ली
(१७६०–१८४२)
कार्यकाल - १७९८ - १८०५
महत्त्वाच्या
ऐतिहासिक घटनांचा तपशील
१. तैनाती फौज
सुरुवात (१७९८):
- तैनाती फौजाची स्थापना: १७९८ मध्ये ब्रिटिशांनी तैनाती फौजांची
स्थापना केली. या फौजांचे मुख्य उद्दिष्ट स्थानिक संघर्षांच्या परिस्थितीत त्वरित
प्रतिसाद देणे आणि ब्रिटिश साम्राज्याच्या सुरक्षेसाठी आवश्यक असलेल्या सैन्य
यंत्रणेचे स्थापन करणे होते. यामुळे ब्रिटिश सत्तेची प्रभावीता आणि सामर्थ्य
वाढले.
२. चौथे अँग्लो
म्हैसूर युद्ध (१७९९):
- चौथे अँग्लो म्हैसूर युद्ध: १७९९ मध्ये चौथे अँग्लो म्हैसूर युद्ध
झाले. या युद्धात ब्रिटिशांनी म्हैसूर साम्राज्याच्या सत्ताधारी टीपू सुलतानाचा
पराभव केला. या विजयामुळे ब्रिटिशांनी म्हैसूरमध्ये आपली सत्ता मजबूत केली आणि
टीपू सुलतानाची सत्ता संपुष्टात आली.
३. वसईचा तह आणि
दुसरे अँग्लो-मराठा युद्ध (१८०२-०५):
- वसईचा तह (१८०२): वसईचा तह हा दुसऱ्या अँग्लो-मराठा युद्धाच्या
सुरुवातीला झाला. या तहामुळे ब्रिटिशांनी मराठ्यांशी एकत्र येण्याचा मार्ग मोकळा
केला.
- दुसरे अँग्लो-मराठा युद्ध (१८०३-०५): या युद्धात ब्रिटिशांनी मराठा
साम्राज्याविरुद्ध लढाई केली. युद्धाच्या परिणामस्वरूप, मराठ्यांनी आपला
प्रभाव कमी केला आणि ब्रिटिश साम्राज्याच्या कडील स्थिरतेसाठी एक महत्त्वाचा टप्पा
ठरला.
४. फोर्ट विल्यम
कॉलेज (१८००):
- फोर्ट विल्यम कॉलेजची स्थापना: १८०० मध्ये कलकत्ता येथे फोर्ट
विल्यम कॉलेजची स्थापना झाली. या महाविद्यालयाचा उद्देश भारतीय व इंग्रजी शिक्षण
प्रणालीमध्ये सुधारणा करणे आणि स्थानिक भाषांचा अभ्यास प्रोत्साहित करणे होता.
यामुळे भारतीय विदयार्थ्यांना उच्च शिक्षण मिळविण्याची संधी उपलब्ध झाली.
५. राजभवन
कलकत्ता (१८०३):
- राजभवनाची स्थापना: १८०३ मध्ये राजभवन कलकत्त्यात स्थापन करण्यात
आले. हे ब्रिटिशांच्या प्रशासनाचे केंद्र बनले आणि येथे सर्व महत्त्वाच्या
प्रशासकीय कार्यांचा समावेश होता. राजभवनाने स्थानिक प्रशासनाच्या
कार्यप्रणालीमध्ये महत्त्वाची भूमिका निभावली.
६. मुद्रण
पर्यवेक्षण कायदा (१७९९):
- मुद्रण पर्यवेक्षण कायदा: १७९९ मध्ये मुद्रण पर्यवेक्षण कायदा लागू
करण्यात आला. या कायद्यात मुद्रित साहित्याचे नियंत्रण ठेवणे, तसेच
पत्रकारिता व साहित्यावर निगराणी ठेवणे यांचा समावेश होता. यामुळे ब्रिटिश
प्रशासनाने माहितीच्या प्रसारावर नियंत्रण ठेवले आणि राजकीय व सामाजिक विचारधारा
नियंत्रित करण्याचा प्रयत्न केला.
