महाराष्ट्र जिल्हे माहिती : महाराष्ट्रात जिल्हे किती व कोणते? असा प्रश्न नेहमी पोलीस भरती परीक्षेत विचारला
जातो. म्हणून त्या बद्दल आपल्याला आपल्या महाराष्ट्रातील महाराष्ट्र जिल्हे, त्यांचे क्षेत्रफळ,संख्या
याविषयी माहिती असणे गरजेचे आहे. म्हणून आज आपण महाराष्ट्रातील जिल्हे यांची माहिती बगणार आहोत.मुंबई शहर व मुंबई उपनगर
धरून महाराष्ट्रात एकूण ३६ जिल्हे आहेत.
सध्या राज्यात असलेल्या छत्तीस
जिल्हे व त्यांची नावे यांची लिस्ट पुढील तक्त्यात दिली आहेत.
|
१. सिंधुदुर्ग |
२. रत्नागिरी |
३. रायगड |
४. मुंबई शहर |
५. मुंबई उपनगर |
६. ठाणे |
|
७. पालघर |
८. नाशिक |
९. धुळे |
१०. नंदुरबार |
११. जळगाव |
१२. अहमदनगर |
|
१३. पुणे |
१४. सातारा |
१५.सांगली |
१६. सोलापूर |
१७. कोल्हापूर |
१८. औरंगाबाद |
|
१९. जालना |
२०. परभणी |
२१. हिंगोली |
२२. बीड |
२३. नांदेड |
२४. उस्मानाबाद |
|
२५. लातूर |
२६. बुलढाणा |
२७. अकोला |
२८. वाशिम |
२९. अमरावती |
३०. यवतमाळ |
|
३१. वर्धा |
३२. नागपूर |
३३. भंडारा |
३४. गोंदिया |
३५. चंद्रपूर |
३६. गडचिरोली |
• (१) मुंबई शहर व मुंबई उपनगर धरून महाराष्ट्रात एकूण ३६ जिल्हे आहेत.
• (२) सन १९८० पूर्वी राज्यातील
जिल्ह्यांची संख्या सव्वीस होती.
• (३) १ मे, १९८१ रोजी ‘रत्नागिरी’ व ‘औरंगाबाद’ या दोन जिल्ह्यांचे विभाजन
करण्यात येऊन अनुक्रमे ‘सिंधुदुर्ग’ व ‘जालना या दोन नव्या जिल्ह्यांची निर्मिती
करण्यात आली.
• (४) १५ ऑगस्ट, १९८२ रोजी उस्मानाबाद जिल्ह्याचे विभाजन करण्यात येऊन ‘लातूर’ या
नव्या जिल्ह्याची निर्मिती करण्यात आली.
• (५) २६ ऑगस्ट, १९८२ रोजी ‘चंद्रपूर जिल्ह्यातून गडचिरोली’ हा जिल्हा वेगळा करण्यात
आला.
• (६) सन १९९० मध्ये ‘बृहन्मुंबई’
जिल्ह्याचे विभाजन करण्यात येऊन मुंबई शहर’ व ‘मुंबई उपनगर’ या दोन नव्या
जिल्ह्यांची निर्मिती करण्यात आली.
• (७) १ जुलै, १९९८ रोजी अकोला’ व ‘धुळे’ या जिल्ह्यांचे विभाजन करण्यात येऊन
अनुक्रमे ‘वाशिम’ व नंदुरबार’ या दोन नव्या जिल्ह्यांची निर्मिती करण्यात आली.
• (८) १ मे, १९९९ रोजी ‘परभणी’ व ‘भंडारा’ या दोन जिल्ह्यांचे विभाजन करून
अनुक्रमे ‘हिंगोली’ व ‘गोंदिया’ या दोन नव्या जिल्ह्यांची निर्मिती केली गेली.
• (९) महाराष्ट्र आणि पस्तीस जिल्हे हे
समीकरण आपल्या मनात ठसले असतानाच १ ऑगस्ट, २०१४
रोजी ठाणे जिल्ह्याचे विभाजन करण्यात येऊन पालघर हा नवा जिल्हा निर्माण करण्यात
आला.
• (१०) हिंगोली जिल्ह्याच्या
निर्मितीमुळे मराठवाडा विभागातील जिल्ह्यांची संख्या आठवर पोहोचली आहे. हिंगोली’
हा मराठवाड्यातील आठवा जिल्हा.
• (११) वाशिम आणि गोंदिया या नव्या
जिल्ह्यांच्या निर्मितीमुळे विदर्भातील जिल्ह्यांची संख्या अकरावर पोहोचली आहे.
‘वाशिम’ हा विदर्भातील दहावा जिल्हा ठरला आहे; तर ‘गोंदिया’ अकरावा!
• (१२) विदर्भातील नागपूर विभागात एकूण
सहा जिल्हे आहेत; तर अमरावती विभागात पाच जिल्हे आहेत.
• (१३) नंदुरबार जिल्हा आता ‘आदिवासी
जिल्हा’ म्हणूनच ओळखला जात आहे. या जिल्ह्यात एकूण लोकसंख्येशी असलेले
आदिवासींच्या लोकसंख्येचे प्रमाण ६९.३ टक्के आहे.
• (१४) धुळे, नंदुरबार, नाशिक व पालघर या चार जिल्ह्यांच्या
सीमा गुजरात राज्याशी संलग्न आहेत
महाराष्ट्रातील ३६ जिल्ह्यांची विस्तृत माहिती (स्पर्धा परीक्षेसाठी महत्त्वाची)
महाराष्ट्रातील जिल्ह्यांची विभागनिहाय यादी
महाराष्ट्रातील ३६ जिल्हे ६ प्रशासकीय विभागांत विभागले आहेत. खाली विभागनिहाय जिल्ह्यांची यादी दिली आहे:
१) कोंकण विभाग:
- जिल्हे: मुंबई शहर, मुंबई उपनगर, ठाणे, पालघर, रायगड, रत्नागिरी, सिंधुदुर्ग
- विशेषता:
- मुंबई: भारताची आर्थिक राजधानी
- रायगड: छत्रपती शिवाजी महाराजांचे राजगड किल्ला येथे आहे.
- रत्नागिरी: आंब्यांसाठी प्रसिद्ध.
- सिंधुदुर्ग: समुद्रकिनाऱ्यावरील ऐतिहासिक किल्ल्यासाठी ओळखले जाते.
- मुंबई: भारताची आर्थिक राजधानी
- रायगड: छत्रपती शिवाजी महाराजांचे राजगड किल्ला येथे आहे.
- रत्नागिरी: आंब्यांसाठी प्रसिद्ध.
- सिंधुदुर्ग: समुद्रकिनाऱ्यावरील ऐतिहासिक किल्ल्यासाठी ओळखले जाते.
२) पश्चिम महाराष्ट्र विभाग:
- जिल्हे: पुणे, सातारा, सांगली, कोल्हापूर, सोलापूर
- विशेषता:
- पुणे: महाराष्ट्राचे सांस्कृतिक केंद्र.
- कोल्हापूर: महालक्ष्मी मंदिर आणि चपलांसाठी प्रसिद्ध.
- सांगली: द्राक्ष उत्पादनात अग्रेसर.
- सातारा: सह्याद्रीच्या पर्वतरांगांसाठी प्रसिद्ध.
- पुणे: महाराष्ट्राचे सांस्कृतिक केंद्र.
- कोल्हापूर: महालक्ष्मी मंदिर आणि चपलांसाठी प्रसिद्ध.
- सांगली: द्राक्ष उत्पादनात अग्रेसर.
- सातारा: सह्याद्रीच्या पर्वतरांगांसाठी प्रसिद्ध.
३) उत्तर महाराष्ट्र विभाग (खान्देश):
- जिल्हे: नाशिक, धुळे, नंदुरबार, जळगाव, अहमदनगर
- विशेषता:
- नाशिक: कुंभमेळ्यासाठी प्रसिद्ध.
- धुळे: कापूस उत्पादनासाठी महत्त्वाचा जिल्हा.
- नंदुरबार: आदिवासी जिल्हा.
- जळगाव: केळी उत्पादनात आघाडीवर.
- नाशिक: कुंभमेळ्यासाठी प्रसिद्ध.
- धुळे: कापूस उत्पादनासाठी महत्त्वाचा जिल्हा.
- नंदुरबार: आदिवासी जिल्हा.
- जळगाव: केळी उत्पादनात आघाडीवर.
४) मराठवाडा विभाग:
- जिल्हे: औरंगाबाद, जालना, परभणी, हिंगोली, नांदेड, बीड, लातूर, उस्मानाबाद
- विशेषता:
- औरंगाबाद: अजिंठा व वेरूळ लेणींसाठी प्रसिद्ध.
- नांदेड: गुरुद्वारा तख्त सचखंड साहिब.
- लातूर: दुष्काळग्रस्त भाग.
- बीड: शेती व दुष्काळ व्यवस्थापनासाठी महत्त्वाचा.
- औरंगाबाद: अजिंठा व वेरूळ लेणींसाठी प्रसिद्ध.
- नांदेड: गुरुद्वारा तख्त सचखंड साहिब.
- लातूर: दुष्काळग्रस्त भाग.
- बीड: शेती व दुष्काळ व्यवस्थापनासाठी महत्त्वाचा.
५) विदर्भ विभाग:
- जिल्हे: नागपूर, वर्धा, अमरावती, यवतमाळ, चंद्रपूर, गडचिरोली, भंडारा, गोंदिया, अकोला, बुलढाणा, वाशिम
- विशेषता:
- नागपूर: संत्र्यांसाठी प्रसिद्ध.
- गडचिरोली: घनदाट जंगलांसाठी प्रसिद्ध.
- चंद्रपूर: ताडोबा-अंधारी व्याघ्र प्रकल्प.
- अकोला: कापूस बाजारपेठ.
- वर्धा: महात्मा गांधींच्या सेवाग्राम आश्रमासाठी प्रसिद्ध.
- नागपूर: संत्र्यांसाठी प्रसिद्ध.
- गडचिरोली: घनदाट जंगलांसाठी प्रसिद्ध.
- चंद्रपूर: ताडोबा-अंधारी व्याघ्र प्रकल्प.
- अकोला: कापूस बाजारपेठ.
- वर्धा: महात्मा गांधींच्या सेवाग्राम आश्रमासाठी प्रसिद्ध.
जिल्ह्यांच्या निर्मितीशी संबंधित महत्त्वाचे मुद्दे:
- सर्वात नवीन जिल्हा: पालघर (स्थापना: १ ऑगस्ट २०१४, ठाणे जिल्ह्याच्या विभाजनातून).
- सर्वात जुना जिल्हा: पुणे (1818 पासून अस्तित्वात).
- सर्वाधिक लोकसंख्या: ठाणे जिल्हा.
- सर्वात कमी लोकसंख्या: सिंधुदुर्ग जिल्हा.
- सर्वात मोठे क्षेत्रफळ: अहमदनगर जिल्हा.
- सर्वात लहान क्षेत्रफळ: मुंबई शहर.
विभागवार महत्त्वाच्या नद्या:
- कोंकण विभाग: वशिष्ठी, सावित्री, उल्हास.
- पश्चिम महाराष्ट्र: भीमा, कृष्णा, कोयना.
- उत्तर महाराष्ट्र: तापी, गिरणा, पांझरा.
- मराठवाडा: गोदावरी, मांजरा.
- विदर्भ: वैनगंगा, पेंच, वर्धा.
- भारताचे प्रवेशव्दार? – मुंबई
- तांदुळाचे कोठार ? – रायगड
- ज्वारीचे कोठार?– भंडारा
- तलावांचा जिल्हा ? – सोलापूर
- कापसाचा जिल्हा ? – यवतमाळ
- जंगलांचा जिल्हा? – गडचिरोली
- साखर कारखान्याचा जिल्हा ? – अहमदनगर
- दांक्ष्याचा जिल्हा? – नाशिक
- मुंबईचा गवळीवाडा ?– नाशिक
- कुस्तीगिरांचा जिल्हा?- कोल्हापूर
- संत्र्याचा जिल्हा? – नागपूर
- आदिवासीचा जिल्हा ? – धुळे
- केळीच्या बागांचा जिल्हा? – जळगाव
- सोलापूरी चादरीचा जिल्हा ?- सोलापूर
- गुळाच्या बाजार पेठेचा जिल्हा ? – कोल्हापूर
- मिठागरांचा जिल्हा ? – रायगड
- शूरविरांचा जिल्हा ? – सातारा
- संस्कृत कवीचा जिल्हा ? – नादेंड
- समाज सेवकाचा जिल्हा ? – रत्नागिरी
- गळीत धान्यांचा जिल्हा ? – धुळे
- ऊस कामगारांचा जिल्हा ? – बीड
- तीळाचा जिल्हा ? – धुळे
- हळदीचा जिल्हा ? – सांगली
विविध जिल्ह्यांच्या वैशिष्ट्यांवर आधारित महत्त्वाचे प्रश्न:
प्रश्न १: महाराष्ट्रातील सर्वात नवीन जिल्हा कोणता?
उत्तर: पालघर
प्रश्न २: महाराष्ट्रातील सर्वात मोठ्या क्षेत्रफळाचा जिल्हा कोणता?
उत्तर: अहमदनगर
प्रश्न ३: महाराष्ट्रातील आदिवासी जिल्हा कोणता?
उत्तर: नंदुरबार
प्रश्न ४: सिंधुदुर्ग जिल्ह्याचे मुख्यालय कोणते?
उत्तर: ओरोस
प्रश्न ५: अजिंठा व वेरूळ लेणी कोणत्या जिल्ह्यात आहेत?
उत्तर: औरंगाबाद
प्रश्न ६: ताडोबा-अंधारी व्याघ्र प्रकल्प कोणत्या जिल्ह्यात आहे?
उत्तर: चंद्रपूर
प्रश्न ७: मुंबई शहर व मुंबई उपनगर यांचा विभाग कोणता?
उत्तर: कोंकण विभाग
प्रश्न ८: नागपूर जिल्ह्याला कोणत्या नावाने ओळखले जाते?
उत्तर: संत्रानगरी
प्रश्न ९: महाराष्ट्रातील द्राक्ष उत्पादनासाठी प्रसिद्ध जिल्हा कोणता?
उत्तर: सांगली
प्रश्न १०: सह्याद्री पर्वतरांगांत वसलेला जिल्हा कोणता?
उत्तर: सातारा
स्पर्धा परीक्षांसाठी आणखी माहिती हवी असल्यास कळवा! 😊
महाराष्ट्रातील जिल्ह्यांची विभागनिहाय यादी
महाराष्ट्रातील ३६ जिल्हे ६ प्रशासकीय विभागांत विभागले आहेत. खाली विभागनिहाय जिल्ह्यांची यादी दिली आहे:
१) कोंकण विभाग:
- जिल्हे: मुंबई शहर, मुंबई उपनगर, ठाणे, पालघर, रायगड, रत्नागिरी, सिंधुदुर्ग
- विशेषता:
- मुंबई: भारताची आर्थिक राजधानी
- रायगड: छत्रपती शिवाजी महाराजांचे राजगड किल्ला येथे आहे.
- रत्नागिरी: आंब्यांसाठी प्रसिद्ध.
- सिंधुदुर्ग: समुद्रकिनाऱ्यावरील ऐतिहासिक किल्ल्यासाठी ओळखले जाते.
२) पश्चिम महाराष्ट्र विभाग:
- जिल्हे: पुणे, सातारा, सांगली, कोल्हापूर, सोलापूर
- विशेषता:
- पुणे: महाराष्ट्राचे सांस्कृतिक केंद्र.
- कोल्हापूर: महालक्ष्मी मंदिर आणि चपलांसाठी प्रसिद्ध.
- सांगली: द्राक्ष उत्पादनात अग्रेसर.
- सातारा: सह्याद्रीच्या पर्वतरांगांसाठी प्रसिद्ध.
३) उत्तर महाराष्ट्र विभाग (खान्देश):
- जिल्हे: नाशिक, धुळे, नंदुरबार, जळगाव, अहमदनगर
- विशेषता:
- नाशिक: कुंभमेळ्यासाठी प्रसिद्ध.
- धुळे: कापूस उत्पादनासाठी महत्त्वाचा जिल्हा.
- नंदुरबार: आदिवासी जिल्हा.
- जळगाव: केळी उत्पादनात आघाडीवर.
४) मराठवाडा विभाग:
- जिल्हे: औरंगाबाद, जालना, परभणी, हिंगोली, नांदेड, बीड, लातूर, उस्मानाबाद
- विशेषता:
- औरंगाबाद: अजिंठा व वेरूळ लेणींसाठी प्रसिद्ध.
- नांदेड: गुरुद्वारा तख्त सचखंड साहिब.
- लातूर: दुष्काळग्रस्त भाग.
- बीड: शेती व दुष्काळ व्यवस्थापनासाठी महत्त्वाचा.
५) विदर्भ विभाग:
- जिल्हे: नागपूर, वर्धा, अमरावती, यवतमाळ, चंद्रपूर, गडचिरोली, भंडारा, गोंदिया, अकोला, बुलढाणा, वाशिम
- विशेषता:
- नागपूर: संत्र्यांसाठी प्रसिद्ध.
- गडचिरोली: घनदाट जंगलांसाठी प्रसिद्ध.
- चंद्रपूर: ताडोबा-अंधारी व्याघ्र प्रकल्प.
- अकोला: कापूस बाजारपेठ.
- वर्धा: महात्मा गांधींच्या सेवाग्राम आश्रमासाठी प्रसिद्ध.
जिल्ह्यांच्या निर्मितीशी संबंधित महत्त्वाचे मुद्दे:
- सर्वात नवीन जिल्हा: पालघर (स्थापना: १ ऑगस्ट २०१४, ठाणे जिल्ह्याच्या विभाजनातून).
- सर्वात जुना जिल्हा: पुणे (1818 पासून अस्तित्वात).
- सर्वाधिक लोकसंख्या: ठाणे जिल्हा.
- सर्वात कमी लोकसंख्या: सिंधुदुर्ग जिल्हा.
- सर्वात मोठे क्षेत्रफळ: अहमदनगर जिल्हा.
- सर्वात लहान क्षेत्रफळ: मुंबई शहर.
विभागवार महत्त्वाच्या नद्या:
- कोंकण विभाग: वशिष्ठी, सावित्री, उल्हास.
- पश्चिम महाराष्ट्र: भीमा, कृष्णा, कोयना.
- उत्तर महाराष्ट्र: तापी, गिरणा, पांझरा.
- मराठवाडा: गोदावरी, मांजरा.
- विदर्भ: वैनगंगा, पेंच, वर्धा.
विविध जिल्ह्यांच्या वैशिष्ट्यांवर आधारित महत्त्वाचे प्रश्न:
प्रश्न १: महाराष्ट्रातील सर्वात नवीन जिल्हा कोणता?
उत्तर: पालघर
प्रश्न २: महाराष्ट्रातील सर्वात मोठ्या क्षेत्रफळाचा जिल्हा कोणता?
उत्तर: अहमदनगर
प्रश्न ३: महाराष्ट्रातील आदिवासी जिल्हा कोणता?
उत्तर: नंदुरबार
प्रश्न ४: सिंधुदुर्ग जिल्ह्याचे मुख्यालय कोणते?
उत्तर: ओरोस
प्रश्न ५: अजिंठा व वेरूळ लेणी कोणत्या जिल्ह्यात आहेत?
उत्तर: औरंगाबाद
प्रश्न ६: ताडोबा-अंधारी व्याघ्र प्रकल्प कोणत्या जिल्ह्यात आहे?
उत्तर: चंद्रपूर
प्रश्न ७: मुंबई शहर व मुंबई उपनगर यांचा विभाग कोणता?
उत्तर: कोंकण विभाग
प्रश्न ८: नागपूर जिल्ह्याला कोणत्या नावाने ओळखले जाते?
उत्तर: संत्रानगरी
प्रश्न ९: महाराष्ट्रातील द्राक्ष उत्पादनासाठी प्रसिद्ध जिल्हा कोणता?
उत्तर: सांगली
प्रश्न १०: सह्याद्री पर्वतरांगांत वसलेला जिल्हा कोणता?
उत्तर: सातारा
स्पर्धा परीक्षांसाठी आणखी माहिती हवी असल्यास कळवा! 😊

