भारताबद्दल सर्वसमावेशक माहिती
भारत, जो भौगोलिक, सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक विविधतेसाठी ओळखला जातो, जागतिक राजकारण व अर्थव्यवस्थेत महत्त्वाची भूमिका बजावतो.
1. मूलभूत माहिती:
- अधिकृत नाव: भारत गणराज्य (Republic of
India)
- राजधानी: नवी दिल्ली
- सर्वात मोठे शहर: मुंबई
- अधिकृत भाषा: हिंदी आणि
इंग्रजी
- इतर मान्यताप्राप्त भाषा: 21 (उदा. बं.3., तमिळ, तेलुगू, मराठी)
- चलन: भारतीय रुपया (₹)
- लोकसंख्या: अंदाजे 121 कोटी (2011 च्या जनगणनेनुसार)
- राष्ट्रीय प्रतीके:
- प्राणी: वाघ (रॉयल बंगाल टायगर)
- पक्षी: मोर
- फूल: कमळ
- झाड: वडाचे झाड
- नदी: गंगा
2. भौगोलिक माहिती:
- एकूण क्षेत्रफळ: 32,87,263 चौ.कि.मी.
(जगातील 7वे मोठे देश)
- सुरक्षित सीमा: 15,200 कि.मी.
- किनारपट्टी: 7,517 कि.मी.
- सर्वात उत्तरेकडील बिंदू: इंदिरा कॉल
(सियाचिन हिमनदी, लडाख)
- सर्वात दक्षिणेकडील बिंदू: इंदिरा पॉइंट
(ग्रेट निकोबार बेट)
- सर्वात लांब नदी: गंगा (भारतात 2,525 कि.मी.)
- सर्वात मोठे सरोवर: वेम्बनाड सरोवर
(केरळ)
- सर्वोच्च शिखर: कांचनजुंगा (8,586 मीटर, भारताच्या
हद्दीत)
- वाळवंट: थार वाळवंट (राजस्थान)
सीमा:
भारत खालील देशांसोबत सीमारेषा सामायिक करतो:
- पाकिस्तान (3,323 कि.मी.), चीन (3,488 कि.मी.), बांगलादेश (4,096 कि.मी. - सर्वात
लांब), नेपाळ, भूतान, म्यानमार, आणि अफगाणिस्तान (सर्वात लहान: 106 कि.मी.).
3. राजकीय प्रणाली:
- सरकार: संसदीय लोकशाही प्रजासत्ताक
- राष्ट्रपती: राष्ट्रप्रमुख
- पंतप्रधान: सरकारप्रमुख
- संसद: द्विसदनी (राज्यसभा आणि लोकसभा)
- राज्ये आणि केंद्रशासित प्रदेश: 28 राज्ये आणि 8 केंद्रशासित
प्रदेश (लडाख, जम्मू-काश्मीर यांसह)
4. अर्थव्यवस्था:
- GDP (सांख्यिकी): सुमारे $3.7 ट्रिलियन (2023 अंदाज)
- GDP (PPP): सुमारे $13 ट्रिलियन (2023 अंदाज)
- मुख्य क्षेत्रे: शेती, उद्योग, आणि सेवा
- मुख्य निर्यात: पेट्रोलियम
उत्पादने, कापड, औषधे, यंत्रसामग्री
- मुख्य आयात: खनिज तेल, इलेक्ट्रॉनिक्स, सोने
5. इतिहास:
- सिंधु संस्कृती: जगातील पहिल्या
नागरी संस्कृतींपैकी एक (2500–1900 BCE).
- वैदिक काळ: हिंदू धर्माची सुरुवात व वेदांचे लेखन.
- मौर्य साम्राज्य (322–185 BCE): चंद्रगुप्त मौर्य
आणि सम्राट अशोक.
- गुप्त साम्राज्य (320–550 CE): "सुवर्णकाळ"
म्हणून ओळखला जातो.
- मध्ययुगीन काळ: मोगल साम्राज्य (1526–1857).
- ब्रिटीश काळ: ईस्ट इंडिया
कंपनी (1757–1857), त्यानंतर ब्रिटिश राजवट (1858–1947).
- स्वातंत्र्य: 15 ऑगस्ट 1947 (भारत आणि पाकिस्तान विभाजन).
6. महत्त्वाच्या भौगोलिक वैशिष्ट्ये:
- हिमालय: उत्तर भागातील नैसर्गिक अडथळा; महाहिमालय, लघु हिमालय, आणि शिवालिक
पर्वत.
- इंडो-गंगेटिक मैदान: हिमालय आणि
प्राचीन पठार यामधील सुपीक जमिनीचा प्रदेश.
- पठार: सर्वात जुना भूभाग; डेक्कन पठार, पश्चिम/पूर्व घाट
यांचा समावेश.
- किनारपट्टी: कोकण, मलबार (पश्चिम), आणि कोरोमंडल
(पूर्व).
- द्वीपे: अंदमान-निकोबार (बंगालचा उपसागर), लक्षद्वीप (अरबी
समुद्र).
7. सांस्कृतिक वारसा:
- धर्म: हिंदू, बौद्ध, जैन, आणि शीख धर्माचे जन्मस्थान.
- सण: दिवाळी, ईद, ख्रिसमस, होळी, बिहू, दुर्गापूजा, पोंगल.
- स्थापत्य: ताजमहाल, कुतुबमिनार, अजिंठा-एलोरा लेणी, कोणार्क मंदिर.
8. पर्यावरणीय तथ्ये:
- वनक्षेत्र: एकूण भूपृष्ठाच्या ~24%.
- जैवविविधता: जगातील 10% जैवविविधता.
- प्रमुख वन्यजीव अभयारण्ये: जिम कॉर्बेट
राष्ट्रीय उद्यान, काझीरंगा राष्ट्रीय उद्यान, सुंदरबन.
9. सामरिक महत्त्व:
- भौगोलिक स्थान: दक्षिण आशियाच्या
केंद्रस्थानी, भारतीय महासागराला लागून.
- भारतीय महासागर: जागतिक
व्यापाराचा महत्त्वाचा मार्ग.
10. सध्याच्या समस्या:
- लोकसंख्या वाढ: जगातील दुसऱ्या
क्रमांकाची लोकसंख्या.
- हवामान बदल: चक्रीवादळे, पूर, आणि समुद्रपातळी
वाढ यास संवेदनशील.
- आर्थिक असमानता: ग्रामीण आणि शहरी
भागांतील विषमता.
- सीमा समस्या: पाकिस्तान (LoC) आणि चीन (LAC) सोबतचे संघर्ष.
जलद तथ्ये (लक्षात ठेवण्यासाठी):
- सर्वात लांब धरण: हीराकुड धरण
- सर्वात मोठे राज्य (क्षेत्रफळ): राजस्थान
- सर्वात छोटे राज्य (क्षेत्रफळ): गोवा
- सर्वात मोठे राज्य (लोकसंख्या): उत्तर प्रदेश
- सर्वात छोटे केंद्रशासित प्रदेश: लक्षद्वीप
- सर्वात जुनी पर्वतरांग: अरवली
