लॉर्ड मिंटो (१७५१–१८१४):
लॉर्ड मिंटो हे गिल्बर्ट इलियट मरे क्यनयर्ड, चौथे बॅरन मिंटो
होते, जे १८०७ ते १८१३ या कालावधीत भारतातील ब्रिटिश गव्हर्नर-जनरल होते.
त्यांचा कार्यकाळ भारतीय इतिहासातील अनेक महत्त्वपूर्ण घटनांसाठी ओळखला जातो.
त्यांनी ब्रिटीश सत्तेला भारतातील तसेच बाह्य शक्तींशी केलेल्या करारांद्वारे बळकट
केले.
त्यांच्या कार्यकाळातील काही प्रमुख घटना:
परकीय धोरण:
लॉर्ड मिंटो यांनी फ्रेंच सत्तेचा भारतात वाढणारा प्रभाव रोखण्यासाठी
परराष्ट्र धोरणात महत्त्वपूर्ण भूमिका बजावली. त्यांनी अफगाणिस्तान, पर्शिया
(आजचा इराण), आणि नेपाळ यांसारख्या परदेशी शक्तींशी मैत्रीपूर्ण संबंध प्रस्थापित
करण्यासाठी विविध राजनैतिक करार केले.
चार्टर एक्ट १८१३:
लॉर्ड मिंटो यांच्या काळात ब्रिटिश संसदेत चार्टर एक्ट १८१३ पास झाला,
ज्यामुळे
ईस्ट इंडिया कंपनीच्या व्यापार एकाधिकारावर काही मर्यादा आणल्या गेल्या. तसेच,
भारतात
ख्रिश्चन मिशनऱ्यांना प्रचार करण्याची परवानगी देण्यात आली.
महाराज रणजीत सिंह आणि अमृतसरचा तह, १८०९:
अमृतसरचा तह हा २५ एप्रिल १८०९ रोजी महाराज रणजीत सिंह आणि इंग्रज ईस्ट इंडिया कंपनी यांच्यात झाला होता. इंग्रज सरकारने रणजीत सिंह यांच्याशी हा तह केला कारण ते त्यावेळी पंजाबमध्ये एक शक्तिशाली शासक होते. तहानुसार रणजीत सिंह यांना सतलज नदीच्या पश्चिमेकडील भागावर अधिकार मिळाला, परंतु त्यांना सतलजच्या पूर्वेकडील प्रदेशांमध्ये हस्तक्षेप करण्यास मनाई करण्यात आली. इंग्रजांनी हा तह पंजाबमध्ये रणजीत सिंह यांच्या वाढत्या प्रभावाला आवर घालण्यासाठी केला होता. यामुळे इंग्रजांनी सतलज नदीच्या पूर्वेकडील प्रदेशांवर आपला अधिकार प्रस्थापित केला आणि रणजीत सिंह यांनीही हा करार मान्य केला.
सनदी कायदा १८१३:
सनदी कायदा १८१३ हा इंग्रज संसदेत पास झालेला एक महत्त्वपूर्ण कायदा
होता, ज्याने इंग्रज ईस्ट इंडिया कंपनीच्या व्यापारावर काही मर्यादा
आणल्या. या कायद्यानुसार कंपनीचे भारतातील व्यापार एकाधिकार (मोनोपॉली) संपवून
भारतीय बाजारपेठेतील इतर इंग्रज व्यापाऱ्यांना देखील व्यापार करण्याचा अधिकार
देण्यात आला. मात्र, चहा आणि चीनशी संबंधित व्यापारावर कंपनीचे एकाधिकार कायम राहिले.
याशिवाय, या कायद्याने ख्रिश्चन मिशनऱ्यांना भारतात आपला प्रचार करण्याची मुभा
दिली.
